Bánh cúng là một loại bánh truyền thống phổ biến ở miền Tây Nam Bộ, thường xuất hiện trong mâm cúng gia tiên, ngày lễ, rằm hay đơn giản là những bữa sáng ấm lòng. Bánh tuy bình dị nhưng mang theo cả hồn quê và kỹ nghệ tinh tế của người làm bánh. Nếu bạn đã từng thưởng thức bánh cúng một lần, hẳn sẽ nhớ mãi vị dẻo thơm của nếp, cái bùi bùi của đậu, xen lẫn chút béo nhẹ từ nước cốt dừa – thứ dư vị chân chất mà ấm áp như chính con người miền Tây.

Bánh cúng là gì?

Bánh cúng là một dạng bánh mặn, làm từ bột gạo tẻ, có thể pha thêm ít bột nếp để tăng độ dẻo. Nhân bánh thường là đậu xanh tán nhuyễn, có khi thêm chút thịt xào mặn hoặc chà bông. Bánh được gói bằng lá chuối, có hình dạng thuôn dài như đòn bánh tét nhỏ. Mỗi vùng lại có chút biến tấu riêng nhưng về cơ bản, bánh cúng mang tinh thần của sự mộc mạc, gọn gàng và trang trọng trong cách trình bày.

Nguồn gốc và ý nghĩa của bánh cúng

Bánh cúng không chỉ là món ăn mà còn gắn bó với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên. Trong nhiều gia đình Nam Bộ, bánh cúng thường được làm vào những dịp đặc biệt như ngày giỗ, rằm tháng Bảy, Tết Đoan Ngọ hoặc ngày rằm tháng Giêng. Cái tên “bánh cúng” cũng bắt nguồn từ chính công dụng này – là loại bánh chuyên dùng để dâng lên bàn thờ.

Bánh thể hiện lòng thành, sự tiết chế và tinh tế trong ẩm thực. Không cầu kỳ như bánh chưng, bánh tét; không sắc màu như bánh ít lá gai; nhưng bánh cúng lại mang vẻ nhẹ nhàng, thanh tịnh. Loại bánh này rất hợp để khởi đầu những buổi sáng trong lành hoặc để kết nối với cội nguồn trong khoảnh khắc thiêng liêng.

Bánh cúng

Nguyên liệu làm bánh cúng

Mỗi chiếc bánh cúng ngon đều bắt đầu từ những nguyên liệu rất đỗi quen thuộc. Để làm được bánh mềm, thơm và không bở, cần lựa chọn kỹ từng thành phần:

• Bột gạo tẻ: Bột gạo xay mịn, có thể thêm chút bột nếp để tạo độ dẻo mịn hơn.
• Nước cốt dừa: Mang lại vị béo nhẹ, tăng hương thơm cho phần bột.
• Đậu xanh cà vỏ: Nấu chín, tán nhuyễn để làm nhân. Đôi khi được trộn thêm với hành phi hoặc thịt xào.
• Gia vị: Muối, tiêu, đường.
• Lá chuối: Lá tươi, hơ qua lửa để mềm, dễ gói và tăng hương thơm tự nhiên khi hấp.

Bột gạo dùng để làm bánh cúng

Cách làm bánh cúng truyền thống

Làm bánh cúng không khó, nhưng để bánh mềm mượt, không bị vón cục hoặc quá khô thì cần một chút tỉ mỉ trong từng công đoạn.

Bước 1: Chuẩn bị bột bánh

Trộn bột gạo với nước cốt dừa và một chút muối. Khuấy đều cho tan, sau đó đun nhỏ lửa trên bếp (khuấy liên tục) đến khi bột bắt đầu sánh lại thì tắt bếp. Đây là bí quyết giúp bánh khi hấp không bị nhão.

Bước 2: Làm nhân

Đậu xanh hấp chín, giã nhuyễn. Phi thơm hành tím, cho đậu vào xào cùng chút muối và đường. Nếu muốn nhân mặn hơn, bạn có thể xào thêm thịt băm hoặc ruốc tôm.

Bước 3: Gói bánh

Trải lá chuối, múc một lớp bột vào giữa, dàn đều, cho phần nhân vào rồi múc thêm một lớp bột lên trên. Gấp hai mép lá chuối lại, cuộn tròn, buộc dây lạt hai đầu cho chắc.

Bước 4: Hấp bánh

Xếp bánh vào xửng, hấp khoảng 25–30 phút là bánh chín. Khi bánh chín, phần bột sẽ trở nên trong, dẻo và thơm mùi lá chuối quyện nước cốt dừa.

Công đoạn làm bánh cúng khá đơn giản

Bánh cúng ăn với gì?

Bánh cúng thường được ăn kèm nước mắm chua ngọt pha từ nước mắm, đường, chanh và ớt băm nhuyễn. Vị ngọt béo của bánh kết hợp với nước mắm cay mặn tạo nên hương vị trọn vẹn. Một số nơi còn ăn bánh cùng dưa leo, rau thơm hoặc chà bông để thêm phần hấp dẫn.

Hiện nay, bánh cúng không chỉ có trong chợ quê mà còn được bán ở nhiều tiệm đặc sản miền Tây tại thành phố lớn như TP.HCM, Cần Thơ. Một vài nơi còn cung cấp bánh cúng đông lạnh, dễ bảo quản và tiện lợi cho người bận rộn. Tuy nhiên, nếu có thời gian, bạn hãy thử làm bánh tại nhà, vừa sạch sẽ lại vừa ấm cúng.

Bánh cúng mềm dẻo và có hương thơm nước cốt dừa rất đưa miệng

Mẹo nhỏ khi làm bánh cúng ngon bạn nên lưu lại

• Lá chuối nên chọn loại non, màu xanh tươi, khi hơ lửa sẽ dẻo và thơm hơn.
• Nước cốt dừa nên dùng loại vắt từ dừa tươi, tránh dùng lon vì dễ bị khét.
• Khi khuấy bột, nên dùng nồi chống dính, lửa vừa để tránh bột dính đáy.

Bánh cúng là một phần ký ức tuổi thơ, là hiện thân của nếp sống chậm, gọn ghẽ và đầy yêu thương trong từng nếp nhà miền Tây. Dù không nổi bật giữa vô vàn món ăn hiện đại, bánh cúng vẫn âm thầm hiện diện như một lời nhắc về truyền thống, về sự giản dị mà đầy thi vị trong ẩm thực quê hương.